1. Anagen phase หรือเรียกว่า ระยะเจริญเติบโต ในระยะนี้ต่อมรากขนที่อยู่ในชั้นหนังแท้จะมีการแบ่งตัวจำนวนมาก และมีการพัฒนาของเซลล์แรกเริ่ม Dermal Papilla อย่างชัดเจน มีเลือดมาเลี้ยงมาก เซลล์ใน Dermal Papilla จะมีการสร้างสาร Ground Substance จากนั้นจะส่งไปยัง Matrix เพื่อสร้างเป็น Keratin ซึ่งมีความจำเป็นต่อกระบวนการเจริญเติบโตของเส้นขน เส้นขนจะมีการเจริญเติบโตจนมีขนาดเส้นยาวตามลักษณะทางพันธุกรรม โดยในระยะนี้จะพบว่ารูขุมขนที่ผิวหนัง (Hair Follicle) จะมีขนาดใหญ่กว่าระยะอื่นๆ

2. Catagen phase หรือเรียกว่าระยะหยุดเจริญเติบโต เป็นระยะที่ต่อมาจาก Anagen phase (ระยะการเจริญเติบโต) ใช้ระยะเวลาเพียงสั้น ๆ โดยเส้นขนจะเจริญช้าลงและค่อย ๆ หยุดการเจริญเติบโตในที่สุด พบว่า เซลล์ในDermal Papilla จะมีขนาดเล็กลงและมีรูปร่างกลมมากขึ้นรูขุมขนที่ผิวหนัง (Hair Follicle) จะหดสั้น และแยกตัวจากหลอดเลือดที่มาเลี้ยง เพื่อเคลื่อนตัวขึ้นมาสู่ชั้นผิวหนังด้านบน

3. Telogen phase หรือเรียกว่าระยะพัก เป็นระยะที่ต่อมาจาก Catagen phase ในระยะนี้ เส้นขนจะอยู่ในระยะที่เซลล์ไม่มีชีวิตแล้ว มีการเคลื่อนที่มาอยู่ใกล้กับพื้นผิวของผิวหนังเพื่อรอการหลุดร่วง และในขณะเดียวกันก็จะมีผมเส้นใหม่ ในระยะ Anagen phase เจริญขึ้นมาแทนที่ วนเวียนกันเป็นวัฎจักรเช่นนี้ตลอดเวลา

วัฏจักรการเจริญของเส้นขนในสัตว์เลี้ยงโดยเฉพาะสุนัขนั้นมีความแตกต่างจากของมนุษย์ โดยในมนุษย์พบว่าระยะ Anagen phase จะกินระยะเวลายาวนานที่สุดประมาณ 3-7 ปี ซึ่งมีความคล้ายคลึงกับสุนัขบางสายพันธุ์ที่ต้องการการตัดขนเป็นประจำ เช่น สายพันธุ์ Poodle ในขณะที่สุนัขสายพันธุ์อื่น ๆ ระยะ Anagen phase จะใช้ระยะเวลาไม่นาน แต่ก็เพียงพอให้เส้นขนเจริญจนได้ความยาวตามลักษณะทางพันธุกรรม เฉลี่ยอยู่ที่ประมาณ 1 เดือน ไปจนถึง 1 ปีหรือมากกว่า และระยะ Telogen phase จะมีความโดดเด่นขึ้นมาแทน ใช้ระยะเวลายาวนานขึ้น ในสายพันธุ์ที่มีต้นกำเนิดที่เขตหนาว อาจพบระยะ Telogen phase กินเวลาหลายปีเลยทีเดียว แม้ว่าเส้นขนของสุนัขจะอยู่ในระยะพัก แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าทุกเส้นพร้อมจะร่วงทันที ต้องมีการเจริญของเส้นขนใหม่มาแทนที่เสียก่อน เส้นขนเก่าจึงจะหลุดร่วงออกมานั่นเอง

เราได้รู้จักกับวัฏจักรการเจริญของเส้นขนกันไปแล้วและเราก็ได้รู้ว่าเส้นขนของสุนัขนั้นมีการหลุดร่วงออกมาทุกวัน ซึ่งเป็นไปตามวัฏจักรการเจริญเติบโตของเส้นขน ปริมาณการร่วงก็ขึ้นอยู่กับลักษณะทางพันธุกรรมของขนแต่ละสายพันธุ์นะครับ แต่มีข้อสังเกตคือ การหลุดร่วงของขนแบบนี้ จะไม่ร่วงมากจนทำให้สุนัขดูขนบางลงอย่างผิดสังเกต เพราะการที่ขนเก่าจะร่วงนั้น ต้องมีขนใหม่เจริญมาทดแทนทันทีนั่นเอง

การผลัดขนแตกต่างกับขนร่วงอย่างไร 

การผลัดขน (seasonal shedding) เป็นกระบวนการที่ควบคุมโดยพันธุกรรม ร่วมกับมีปัจจัยทางสิ่งแวดล้อมมาส่งเสริมให้การควบคุมโดยพันธุกรรมนั้นแสดงออกได้อย่างเด่นชัด ซึ่งปัจจัยทางสิ่งแวดล้อมดังกล่าว ก็คือ ช่วงแสงระหว่างวัน (photoperiod) และ การเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิตามฤดูกาล (seasonal changes of temperature) โดยทั้งสองปัจจัยนี้จะมีผลกระทบต่อวัฏจักรการเจริญของเส้นขนปกติ ทำให้มีการหลุดร่วงของเส้นขนมากขึ้นนั่นเอง

การผลัดขนนั้นจะเกิดขึ้นอย่างช้าๆ โดยอาจกินเวลาประมาณ 2-5 สัปดาห์ จากนั้นก็จะมีขนใหม่เจริญขึ้นมาแทนที่จนปกคลุมทั่วร่างกายใช้เวลาประมาณ 14-18 สัปดาห์ มีผลการศึกษาที่น่าสนใจกล่าวว่า สุนัขพันธุ์ขนสั้นจะมีการผลัดขนตลอดทั้งปี ไม่มีช่วงเวลาที่ผลัดแบบเด่นชั้น ตรงข้ามกับสุนัขพันธุ์ขนยาว จะผลัดขนอย่างชัดเจนที่ปีละ 1-2 ครั้ง โดยสุนัขที่เลี้ยงโดยปล่อยให้ขนมีความยาวตามลักษณะทางพันธุกรรมนั้นมักจะผลัดขนในฤดูใบไม่ผลิและฤดูใบไม้ร่วง ในจณะที่สุนัขที่เจ้าของมีการตัดแต่งขนเป็นประจำ มักจะมีการผลัดขนเฉพาะฤดูใบไม้ผลิเท่านั้น ซึ่งจากข้อมูลการศึกษาดังกล่าวนี้ทำให้เราทราบว่าสัตว์ไม่ได้ผลัดขนแต่เฉพาะเวลาที่ใกล้จะเข้าฤดูร้อนเท่านั้น แต่มีการผลัดขนที่เป็นรูปแบบตามฤดูกาลที่แน่นอนนั่นเอง

ในตอนนี้ ชายหมอ(หมา) ก็คงต้องขอจบเรื่องเล่าลงแต่เพียงเท่านี้ หวังว่าคุณเจ้าของสัตว์ทุกท่านจะมีความเข้าใจในธรรมชาติของการผลัดขน ตลอดจนวัฏจักรการเจริญเติบโตของขนเพิ่มมากขึ้นไม่มากก็น้อยนะครับ และอย่าลืมติดตามตอนหน้าว่าชายหมอ(หมา) จะนำเรื่องอะไรมาเล่าสู่กันฟังอีกครับ

สุนัขผลัดขน

สุขภาพเส้นขนและผิวหนังที่ดีถือเป็นสิ่งที่สามารถบ่งบอกได้ว่าน้องหมามีสุขภาพดี ได้รับสารอาหารครบถ้วน รวมทั้งอาจบอกถึงสิ่งแวดล้อมและการเลี้ยงดูที่เหมาะสมได้อีกด้วย หากพบว่าน้องหมาของเรามีขนร่วงติดตามโซฟา ตามพื้นบ้าน หรือเวลาที่ลูบตามตัวพวกเขา เจ้าของอย่างเราคงต้องรู้สึกกังวลใจอย่างแน่นอน อย่างไรก็ตาม การที่มีขนหลุดร่วงในน้องหมาอาจเป็นเพราะการผลัดขนตามธรรมชาติของพวกเขาก็ได้ หรือจริง ๆ แล้วอาจมีสาเหตุสำคัญอย่างอื่นที่ทำให้น้องหมาของเรามีขนร่วงมากกว่าปกติ เรามาดูกันว่าสาเหตุที่ทำให้เส้นขนของน้องหมาหลุดร่วงที่อาจพบได้มีอะไรกันบ้าง

การผลัดขนในน้องหมาขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ของน้องหมา เพราะน้องหมาแต่ละสายพันธุ์มีลักษณะและชนิดของเส้นขนที่แตกต่างกัน อย่างน้องหมาสายพันธุ์ลาบราดอร์และปักกิ่งจะมีการผลัดขนบ่อยและเยอะมาก แต่น้องหมาบางสายพันธุ์อย่างดัชชุนและพูเดิ้ลกลับไม่ค่อยมีการผลัดขนเลย นอกจากนี้ น้องหมาบางสายพันธุ์ยังมีการผลัดขนตามฤดูกาล ที่พบคือในต่างประเทศ น้องหมาที่มีการผลัดขนตามฤดูกาลจะผลัดขนเยอะในช่วงฤดูใบไม้ร่วงและฤดูใบไม้ผลิ  โดยน้องหมาจะมีการผลัดขนมากในฤดูใบไม้ผลิ และพบว่าขนจะบางกว่าปกติซึ่งเป็นการปรับตัวให้เข้ากับสภาพอากาศที่อุ่นขึ้น ส่วนในฤดูใบไม้ร่วงนั้น น้องหมาก็จะมีการผลัดขนมากกว่าปกติเช่นกัน เพื่อปรับสภาพเส้นขนให้เตรียมรับกับช่วงอากาศหนาวที่กำลังมาเยือน แต่น้องหมาบางสายพันธุ์ก็มีการผลัดขนตลอดทั้งปี เช่น น้องหมาโกลเด้น รีทรีฟเวอร์ ที่มีขนยาวหนาสองชั้น จะมีการผลัดขนตลอดทั้งปี ทั้งนี้ สำหรับน้องหมาที่มีการผลัดขนอยู่ตลอดทั้งปีจำเป็นต้องได้รับการแปรงขนเป็นประจำ อาจจะ 3 ถึง 4 ครั้งต่อสัปดาห์ หรืออาจจำเป็นต้องแปรงทุกวันสำหรับน้องหมาที่ผลัดขนต่อเนื่อง

การป้องกันเพื่อไม่ให้สุนัขขนร่วง

สำหรับภาวะขนร่วงนั้น บางอาการมีความซับซ้อนและต้องได้รับการดูแลจากคุณหมอสัตวแพทย์อย่างใกล้ชิด เช่น โรคคุชชิ่ง แต่เราสามารถป้องกันไม่ให้เกิดภาวะขนร่วงจากสาเหตุอื่น ๆ ที่บ้านได้เองด้วยขั้นตอนง่าย ๆ ดังนี้

1. ป้องกันเห็บหมัดเป็นประจำตามคำแนะนำของคุณหมอสัตวแพทย์
2. อาบน้ำสุนัขด้วยแชมพูสำหรับสุนัขเท่านั้น เพื่อลดสิ่งที่ก่อให้เกิดการระคายเคือง
3. เลือกอาหารที่ประกอบไปด้วยสารอาหารครบถ้วน และมีสารอาหารที่ช่วยบำรุงสุขภาพเส้นขนอย่างเช่นกรดไขมันจำเป็น และโปรตีนคุณภาพสูง

ที่สำคัญหากเราสังเกตเห็นอาการขนร่วงที่ผิดปกติ ควรพาน้องหมาของคุณไปพบกับคุณหมอสัตวแพทย์ เพื่อรับคำแนะนำและการรักษาที่ถูกต้อง

ถ้าสุนัขของคุณมีผิวหนังแพ้ง่าย มีอาการคัน เกา หรืออาจมีขนร่วงร่วมด้วย ควรเลือกอาหารที่ดูแลผิวหนัง และเส้นขนโดยเฉพาะที่มีโปรตีนที่คัดสรรพิเศษที่ช่วยลดโอกาสการเกิดภูมิแพ้ กรดไขมันมันบำรุงเส้นขน และเสริมเกราะป้องกันผิวหนังด้วยวิตามิน และกรดอะมิโนเฉพาะ อย่าง“สูตร Dermacomfort” สำหรับสุนัขแต่ละขนาด (ขนาดเล็ก,กลาง,ใหญ่)

แมวผลัดขน

การผลัดขน ถือเป็นกระบวนการเปลี่ยนแปลงตามวงรอบการเจริญเติบโตของเส้นขน ซึ่งการผลัดขนนั้นจะช่วยในเรื่องการระบายความร้อนออกจากผิวหนัง นอกจากนี้ยังเป็นการช่วยผลัดเซลล์ผิวหนังที่ตายแล้วออกไปให้ขนเส้นใหม่ขึ้นมาแทนที่ เพื่อเสริมสร้างความแข็งแรงของผิวหนังและเส้นขนมากขึ้นนั่นเอง ตามธรรมชาติเมื่อวงจรการเจริญเติบโตของเส้นขนเดินทางมาถึงระยะที่ต้องสลัดขนเก่าที่ตายแล้วทิ้งไป กระบวนการจะค่อยๆ เกิดขึ้น ซึ่งจะไม่เกิดลักษณะของการขนร่วงจนแหว่งเป็นวง แต่ถ้าคุณเห็นลักษณะขนร่วงแหว่งเป็นวงแล้วล่ะก็ ให้ระวังไว้เลยว่านั่นอาจไม่ใช่การผลัดขนธรรมดาเสียแล้ว แต่น้องแมวของคุณอาจมีปัญหาผิวหนังบางอย่างซ่อนอยู่

โดยธรรมชาติแล้วแมวป่าจะมีการผลัดขนปีละ 2 ครั้ง ในช่วงฤดูใบไม้ผลิจะเริ่มผลัดเอาขนที่หนานุ่มจากฤดูหนาวออกไป เพื่อเตรียมให้พร้อมกับฤดูหนาวครั้งใหม่ที่กำลังย่างกรายเข้ามา แต่ในปัจจุบันด้วยการเลี้ยงดูน้องแมวที่เปลี่ยนไป เราไม่ได้เลี้ยงแบบแมวป่า แต่เป็นแมวที่อยู่ห้องแอร์แสนสบายในช่วงฤดูร้อน ทำให้ร่างกายมีการปรับให้มีการผลัดขนอยู่ตลอดเวลา ซึ่งถือว่าไม่ใช่เรื่องผิดปกติ

และถ้าใครกำลังมองหาน้องแมวสายพันธุ์ที่ขนร่วงน้อยๆ ก็อยากจะแนะนำให้รู้จักกับน้องแมวสายพันธุ์คอร์นิช เร็กซ์ (Cornish Rex) ที่มีขนสั้น และขดแนบไปกับผิวหนัง และน้องแมวสายพันธุ์เดวอน เร็กซ์ (Devon Rex) ที่มีลักษณะขนที่คล้ายคลึงกัน ซึ่งขนจะมีเส้นสั้นและเล็กจนยากที่จะสังเกต แต่ถ้าใครที่รักน้องแมว แต่ไม่อยากเจอกับเรื่องขนขนแบบนี้เลย ก็ต้องมาเจอน้องแมวสายพันธุ์สฟิงซ์ (Sphynx) ที่แม้จะดูเหมือนไร้ขน แต่น้องแมวมีขนขนาดเล็กบางๆ ปกคลุมอยู่ทั่วทั้งร่างกาย บอกเลยว่าเป็นตัวเลือกที่ดีมากๆ สำหรับคนรักแมวที่แพ้ขนแมวเลยล่ะ

แต่รู้หรือไม่ว่าบางครั้งปัญหาขนร่วงในน้องแมวนั้นอาจมีสาเหตุมาจากความผิดปกติที่ตัวน้องแมวได้เช่นกัน ซึ่งการที่จะบอกได้ว่าแมวของเรากำลังมีปัญหาขนร่วงหรือไม่นั้น ในเบื้องต้นอาจพิจารณาจาก 3 ปัจจัย ได้แก่

• ต้องมีขนขึ้นใหม่ การผลัดขนในแมว แม้จะสังเกตเห็นว่ามีขนร่วงเยอะ แต่ก็จะมีขนขึ้นใหม่อยู่ตลอดนั่นจึงเรียกว่าการผลัดขน แต่ถ้าเป็นปัญหาสุขภาพ ขนที่ร่วงแล้วจะร่วงเลย คือวงจรการเจริญของเส้นขนจะผิดปกติไป ไม่มีขนใหม่ขึ้นมาแทนที่ จนกว่าจะได้รับการแก้ไขที่สาเหตุของปัญหาสุขภาพนั้นได้อย่างตรงจุด
• อาการและรอยโรคที่พบ นอกจากขนที่ร่วงแล้ว หากเราพบว่าน้องแมวมีอาการคันหรือมีรอยโรคบริเวณผิวหนังร่วมด้วย เช่น ตุ่ม ผื่นแดง แผลถลอกหรือแผลตกสะเก็ดเกิดจากการเกา อาจสันนิษฐานได้ว่าสาเหตุของอาการขนร่วงนั้นมาจากโรคหรือความผิดปกติอื่นๆ ร่วมด้วย
• บริเวณที่ขนร่วง โดยส่วนใหญ่หากเป็นการผลัดขนปกติ ขนจะร่วงออกมาจากทั่วร่างกายในปริมาณใกล้เคียงกัน ไม่พบแมวขนร่วงเป็นหย่อม แต่หากเป็นปัญหาขนร่วงที่มาจากสาเหตุอื่นๆ เรามักจะเห็นว่าน้องแมวขนร่วงเป็นหย่อมๆ หรือแมวขนร่วงเป็นกระจุก จนขนหลงเหลืออยู่แค่ในบางบริเวณเท่านั้น